Blog // Gradska arhitektura Užica

Priču ćemo započeti daleke 1851. godine kada je na Trgu Svetog Đorđa (danas Trg Svetog Save) započeta gradnja Okružnog načelstva. Odluku o gradnji donelo je Ministarstvo unutrašnjih dela još početkom te godine, a iskopavanje temelja započeto je 22. maja. Ime projektanta nije poznato ali je izvesno da je ovo bilo jedno od tipskih rešenja Ministarstva za slične ustanove (isti plan je korišćen u izgradnji načelstva u Despotovici, današnjem Gornjem Milanovcu). Za građevinski nadzor bio je zadužen Jovan Ristić, inženjerski pomoćnik upućen iz Ministarstva u Beogradu. Ristić je bio jedan od prvih devet polaznika prve Inženjerske škole u Srbiji koja je postojala od 1846. do 1849. godine, dakle, ovo je bila jedina generacija koja je kroz nju prošla. Škola je bila poznata po kvalitetnom kadru, na primer, crtanje je predavao Čeh Jan Nevole, projektant čuvenog Kapetan Mišinog zdanja u Beogradu iz 1863, a sasvim moguće i autor tipskog rešenja prema kom je podignuta saborna crkva Svetog Georgija u Užicu. Radove na izgradnji od početka su pratili problemi materijalne prirode – nedostatak novca i građevinskog materijala. Verovatno je bilo i određenih organizacionih teškoća jer je do značajnijeg napretka došlo tek 1856. kada je rukovođenje radovima preuzeo Čeh Josif Veseli. „Zdanije“, kako su ga meštani od početka zvali, završeno je i predato na upotrebu u novembru 1859. godine. Zgrada Okružnog načelstva, danas Komanda garnizona u Užicu stilski ima izvesne odlike neoklasicizma, stila koji veliča lepotu jednostavnosti antičke umetnosti. Ovo razdoblje u Evropi se završava oko 1830, a kod nas je prihvaćeno u skromnijem obliku u vreme prve vlade Miloša Obrenovića. Neoklasicizam se u Srbiji prvo javio na zgradama administrativnog karaktera (kao što je zgrada načelstva). Iako na užičkom primeru nema centralnog motiva neoklasicizma, a to je zabat sa tremom i stubovima, uticaj ovog stila ogleda se u naglašenoj horizontalnoj podeli, rasporedu zidnih otvora i težnji ka simetriji. Sa severne strane, ka Slanuši, nalaze se masivni kontrafori koji učvršćuju konstruktivne nedostatke zgrade i podignuti su naknadno. Živopisan prikaz „Zdanija“ ostavio je književnik Milutin Uskoković u pripoveci „Strah“. Opisuje ga kao strašnu, memljivu, starinsku zgradu u čijem delu je bio smešten zatvor i piše: „Između ulice (Slanuše, prim. G.L.) i zgrade je duboka jama, ostavljena da i prvi sprat ima svetlosti… Tu jamu su čuvali okrugli prozori, ne veći od jedne dobre šerpe. Koliko sam puta video kroz njihove rešetke hladan sjaj nečijeg pogleda koji je tu tavorio svoje poslednje dane! Koliko sam puta iz njihovih mokrih, sumornih odaja koje nisu znale sjaj sunca od kad su sazidane, slušao metalni zvuk lanaca, jednolike akorde gusala i ostale, nerazumljive, podzemne glasove…“ (Iz: Ž.L.Ćirić, Staro Užice u zapisima, Titovo Užice 1985, 108.)